Yargı Reformu Kapsamında Tazminat  Komisyonuna ve CMK 142 Kapsamına İlişkin  Yapılan Düzenlemeler 

1- 6384 sayılı Kanunun adı, amacı ve kapsamı  değiştirilmekte ve bu Kanun uyarınca kurulan  Komisyona yeni görevler verilmektedir.  

Anayasa Mahkemesi’nin 5/7/2022 tarihli ve  2021/58970 numaralı pilot kararında; yapılan  düzenlemeye rağmen makul sürede yargılanma  hakkına ilişkin olarak yapısal bir sorun  bulunduğunu vurgulanmış ve bu yapısal sorunun  giderilmesi amacıyla makul sürede yargılanma  hakkının ihlali nedeniyle ortaya çıkacak zararların  tazmin edilmesi için Anayasanın 40 ıncı maddesi  gereğince bireysel başvurudan önce etkili bir  başvuru yolunun oluşturulması gerektiğini  belirtmişti.  

Daha sonra, 25/7/2023 tarihli ve 2023/18536  numaralı kararında, 7445 sayılı Kanunla makul  sürede yargılanma hakkı ihlali iddiaları yönünden  müracaat edilebilecek idarî veya adlî bir  mekanizma kurulmadığını, bu kapsamdaki  başvuruların doğrudan Anayasa Mahkemesine  yapılmasına devam edildiğini, dolayısıyla pilot  karar olarak verdiği 2021/58970 numaralı kararının  gereğinin tam olarak yerine getirilmediğini  belirterek, makul sürede yargılanma hakkının ihlali  iddiasıyla yapılan başvurunun incelenmesinin sürdürülmesini haklı kılan bir neden görülmediği  gerekçesiyle düşme kararı verildi. Anayasa  Mahkemesi 9/3/2023 tarihinden sonra aynı konuda  yapılmış bireysel başvurular bakımından da düşme  kararları vermeye devam etmekteydi.  

6384 sayılı Kanunun geçici 2 nci maddesinde  28/3/2023 tarihli ve 7445 sayılı Kanunla değişiklik  yapılarak, 9/3/2023 tarihi itibarıyla, makul sürede  yargılanma hakkının ihlal edilmesi ile mahkeme  kararlarının geç veya eksik icra edilmesi ya da hiç  icra edilmemesine yönelik bireysel başvuruların da  kabul edilemezlik kararı sonrasında yapılacak  müracaat üzerine Komisyon tarafından  sonuçlandırılmasına imkân tanınmıştır. 

Düzenlemeyle uzun yargılamadan kaynaklı ihlal  iddiaları bakımından daha kolay erişilebilir, hızlı  işleyen ve birincil nitelikte bir başvuru yolu  oluşturulmakta ve ilgiliye Komisyona müracaat  imkânı tanınmaktadır. 

Ayrıca hâlihazırda ağır ceza mahkemelerinin görev  alanında bulunan ve 5271 sayılı Ceza Muhakemesi  Kanununun 141 inci maddesinin birinci fıkrasının  (e) ve (f) bentlerinde yer alan koruma tedbirleri ile  aynı kapsama dâhil edilen (l) bendindeki koruma  tedbirlerinden kaynaklı maddi ve manevi tazminat  istemleri bakımından da Komisyona müracaat  imkânı getirilmektedir. Böylelikle tespiti herhangi  bir yargılama yapılmasını gerektirmeyen bazı  tazminat istemlerinin hızlı bir şekilde  sonuçlandırılmasına imkân sağlanmaktadır. 

2- Bu bağlamda öncelikle Kanunun kapsam ve  amacı aşağıdaki maddelerle değiştirilmektedir.  

Eski hali “Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine  Yapılmış Bazı Başvuruların Tazminat Ödenmek  Suretiyle Çözümüne Dair Kanun” iken kanun adı  “Tazminat Komisyonunun Görevleri ile Çalışma  Usul ve Esasları Hakkında Kanun” olarak  değiştirilmiş ve Kanun’un amacı aşağıdaki şekilde  tanımlanmıştır; 

MADDE 1 – (1) Bu Kanunun amacı, Tazminat  Komisyonunun görevleri ile çalışma usul ve  esaslarını belirlemektir. 

Maddenin kapsamına aşağıdaki eklemeler  yapılmıştır:  

Kapsam  

MADDE 2 – 

(2) Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve  Türkiye’nin taraf olduğu ek protokoller  kapsamında korunan haklara ilişkin Avrupa İnsan  Hakları Mahkemesinin yerleşik içtihatları  doğrultusunda Ülkemiz aleyhine verilen ihlal  kararlarının yoğunluğu dikkate alınmak suretiyle,  Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine yapılmış  başvurulara ilişkin diğer ihlal alanları  bakımından da Cumhurbaşkanı kararıyla bu Kanun  hükümleri uygulanabilir.  

(3) Bu Kanun;  

a) Ceza hukuku kapsamındaki soruşturma ve  kovuşturmalar ile özel hukuk ve idare hukuku  kapsamındaki yargılamaların makul sürede  sonuçlandırılmadığı iddiasıyla manevi  tazminat,  

b) 4/12/2004 tarihli ve 5271 sayılı Ceza  Muhakemesi Kanununun 142 nci maddesinin  ikinci fıkrası uyarınca koruma tedbirleri  nedeniyle oluşan maddi ve manevi her türlü  zararın tazmini,  

istemiyle Komisyona yapılan müracaatları da  kapsar.  

3- Komisyona, bilirkişi incelemesi dâhil gerekli  gördüğü araştırmayı yapma veya üyelerinden  birine yaptırma yetkisi tanınmaktadır. 

Komisyon ve çalışma esasları  

MADDE 4  

(6) Müracaatın ve ispat belgelerinin  değerlendirilmesinde ve verilecek tazminat  miktarının saptanmasında Komisyon, gerekli  gördüğü araştırmaları yapmaya veya üyelerden  birine yaptırmaya ya da Cumhuriyet  başsavcılıklarından bilirkişi incelemesi  yapılmasını talep etmeye yetkilidir. 

(7) Komisyonun giderleri, Bakanlık bütçesinden  karşılanır.  

4- Komisyona elektronik ortamda da müracaat  edilebileceği ve müracaatların elektronik  ortamda yapılmasına ilişkin usul ve esasların Bakanlık tarafından belirleneceği hükme  bağlanmaktadır.  

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine  başvurmuş olanların Komisyona yapacağı  müracaatın şekli ve süresi  

MADDE 5 – 

(5) Müracaat, elektronik ortamda da  yapılabilir. Müracaatların elektronik ortamda  yapılmasına ilişkin usul ve esaslar Bakanlık  tarafından belirlenir.  

5- Kanunun kapsamının genişletilmesine bağlı  olarak, yargılamaların makul sürede  sonuçlandırılmadığı iddiasıyla Komisyona  yapılacak müracaatların şekil ve süresine  yönelik düzenleme yapılmaktadır.  

MADDE 5/A – (1) 2 nci maddenin üçüncü  fıkrasının (a) bendi uyarınca Komisyona  müracaat, soruşturma, kovuşturma veya  yargılama sürecinde ya da en geç bunların kesin  bir kararla sonuçlandığının öğrenilmesinden  itibaren bir ay içinde yapılır. Haklı bir mazereti  nedeniyle süresi içinde müracaat edemeyenler,  mazeretin kalktığı tarihten itibaren onbeş gün  içinde ve mazeretlerini belgeleyen delillerle  birlikte müracaat edebilirler.  

(2) Müracaatta bulunan kişinin dilekçesinde,  açık kimlik ve adresini, zarara uğradığı işlemi,  zararın nitelik ve niceliğini belirtmesi ve  bunların belgelerini dilekçesine eklemesi  gereklidir.  

(3) Komisyon, dilekçedeki bilgi ve belgelerin  yetersizliği durumunda eksikliğin bir ay içinde  giderilmesini, aksi hâlde istemin reddedileceğini  ilgiliye bildirir. Dilekçedeki eksikliğin süresinde  tamamlanmaması halinde müracaat,  Komisyonca reddolunur.  

(4) Bu madde uyarınca yapılacak müracaatlar  hakkında 5 inci maddenin dördüncü, beşinci ve  altıncı fıkraları uygulanır. 

6- Komisyon tarafından tazminat istemleri  

hakkında verilen kararlara karşı Ankara Bölge  İdare Mahkemesine itiraz edilebilecek olup,  mahkeme itirazı kabul ederse işin esası  hakkında kesin olarak karar verecektir. 

MADDE 5/B – (1) 2 nci maddenin üçüncü  fıkrasının (b) bendi uyarınca Komisyona  müracaat, karar veya hükümlerin  kesinleştiğinin ilgilisine tebliğinden itibaren üç  ay ve her hâlde karar veya hükümlerin  kesinleşme tarihini izleyen bir yıl içinde yapılır.  

(2) Ceza Muhakemesi Kanununun 142 nci  maddesinin ikinci fıkrası uyarınca ağır ceza  mahkemesinin görevi kapsamında olmasına  rağmen Komisyona yapılan istemler, ağır ceza  mahkemesine gönderilir. Komisyonun görev  alanına giren ve girmeyen istemler birlikte  yapılmış ise Komisyon görev alanına girmeyen  istemleri ayırmak suretiyle ağır ceza  mahkemesine gönderir. Bu hallerde Komisyona  yapılan istem tarihi esas alınır. Komisyon ile  ağır ceza mahkemesi arasında görev konusunda  anlaşmazlık çıkması halinde Komisyonun  görevine giren işlerin tespiti amacıyla ağır ceza  mahkemesi veya Komisyon, kesin olarak karar  verilmek üzere Ankara Bölge Adliye  Mahkemesine başvurur.  

(3) Komisyon, tazminat istemlerine ve  tazminatın geri alınmasına ilişkin yapacağı  değerlendirmede Ceza Muhakemesi  Kanununun 141 inci, 143 üncü ve 144 üncü  maddelerini uygular. Komisyon tarafından  verilen tazminatlarla ilgili olarak Ceza  Muhakemesi Kanununun 143 üncü maddesi  uyarınca Cumhuriyet savcısının tazminatın geri  alınmasına ilişkin yazılı istemleri Komisyona  yapılır.  

(4) Bu madde uyarınca yapılacak müracaatlar  hakkında 5 inci maddenin dördüncü, beşinci ve  altıncı fıkraları ile 5/A maddesinin ikinci ve  üçüncü fıkraları uygulanır.  

Müracaat hakkında karar ve karara itiraz  MADDE 7- (1) Komisyon, 2 nci maddenin  birinci ve ikinci fıkraları kapsamında yapılan  müracaatlar hakkında dokuz ay içinde karar  vermek zorundadır.  

(2) Komisyon, Anayasa Mahkemesi ve Avrupa  İnsan Hakları Mahkemesinin emsal kararlarını da  gözetmek suretiyle müracaat konusunda gerekçeli  olarak karar verir.  

(3) Komisyon, usul ekonomisini gözeterek  benzer nitelikteki müracaatları birleştirerek  karar verebilir.  

7- Geçiş hükmüyle, makul sürede yargılanma  hakkının ihlal edildiği iddiasıyla yapılmış ve  Kanunun yürürlüğe girdiği tarih itibarıyla  Anayasa Mahkemesinde derdest olan bireysel  başvurular ile Anayasa Mahkemesinin  incelemenin sürdürülmesini haklı kılan bir  neden görülmediği gerekçesiyle düşme kararı  verdiği bireysel başvurular bakımından  Komisyona müracaat imkânı getirilmektedir. 

GEÇİCİ MADDE 3- (1) 2 nci maddenin üçüncü  fıkrasının (a) bendi kapsamında olup;  

a) Bu maddenin yürürlüğe girdiği tarih  itibarıyla Anayasa Mahkemesinde inceleme  süreci devam eden bireysel başvuruları,  başvuru yollarının tüketilmemesi nedeniyle  verilen kabul edilemezlik kararının tebliğinden  itibaren,  

b) Anayasa Mahkemesinin incelemenin  sürdürülmesini haklı kılan bir neden  görülmediği gerekçesiyle düşme kararı verdiği  bireysel başvuruları, bu maddenin yürürlüğe  girdiği tarihten veya düşme kararının  tebliğinden itibaren,  

c) Anayasa Mahkemesinin incelemenin  sürdürülmesini haklı kılan bir neden  görülmediği gerekçesiyle verdiği düşme kararı  üzerine veya 10/10/2023 tarihinden itibaren  doğrudan Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine  yapılan başvuruları, bu Mahkemenin  münhasıran iç hukuk yollarının tüketilmemiş  olması gerekçesine dayanan kabul edilemezlik  kararının tebliğinden itibaren,  

üç ay içinde yapılacak müracaat üzerine  Komisyon inceler.  

(2) Birinci fıkranın (a) ve (b) bentleri  kapsamında Komisyona müracaat, müracaatta  bulunan kişinin kimlik bilgileri ve adresi ile  Anayasa Mahkemesine başvuru tarihi ve  numarasını içeren imzalı bir dilekçeyle yapılır.  Dilekçeye, Anayasa Mahkemesine yapılan  bireysel başvuruya ilişkin form, kabul  edilemezlik veya düşme kararı ve bu kararın  tebliğine dair belge ile ihlal iddiasına ilişkin  diğer bilgi ve belgeler eklenir. Birinci fıkranın  (c) bendi kapsamında Komisyona müracaat, 5  inci maddede belirlenen usule göre yapılır.  

(3) Komisyon, dilekçedeki bilgi ve belgelerin  yetersizliği durumunda eksikliğin bir ay içinde  giderilmesini, aksi hâlde istemin reddedileceğini  ilgiliye bildirir. Dilekçedeki eksikliğin süresinde  tamamlanmaması halinde müracaat,  Komisyonca reddolunur.  

(4) Komisyona, Ceza Muhakemesi Kanununun  142 nci maddesinin ikinci fıkrası kapsamındaki  istemler bakımından 1/6/2024 tarihinden sonra  müracaat edilebilir.  

(5) Komisyonun iş yoğunluğu dikkate alınarak  Adalet Bakanı tarafından, Komisyon bünyesinde ilave heyetler oluşturulması  amacıyla üye ataması yapılabilir. Bu üyeler  Komisyon üye tam sayısına dâhil değildir. Bu  fıkra hükmü, bu maddenin yürürlüğe girdiği  tarihten itibaren üç yıl süreyle uygulanır. Adalet  Bakanı bu süreyi iki yıl daha uzatabilir.  

8- 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanununun  141 inci maddesinde değişiklik yapmak  suretiyle koruma tedbirleri nedeniyle tazminat  istemlerinin kapsamı genişletilmektedir.  

Maddenin birinci fıkrasında yapılan düzenlemeyle,  yakalama ve tutuklama işlemlerinin yanında “adli  kontrol” işlemlerine karşı da kanunda öngörülen  başvuru imkânlarından yararlandırılmayan  kişilerin tazminat isteminde bulunabilecekleri  kabul edilmektedir. Böylelikle, adli kontrol  işlemlerinin de başvuru imkânlarından  yararlandırılma bakımından yakalama ve  tutuklama işlemleriyle aynı güvenceye  kavuşturulması öngörülmektedir.  

Ceza Muhakemesi Kanununun 109 uncu  maddesinin üçüncü fıkrasının (e) bendinde  belirtilen “özellikle uyuşturucu, uyarıcı veya uçucu  maddeler ile alkol bağımlılığından arınmak  amacıyla, hastaneye yatmak dahil, tedavi veya  muayene tedbirlerine tâbi olmak ve bunları kabul  etmek” adli kontrol yükümlülüğü ile (j) bendinde  belirtilen “konutunu terk etmemek” adli kontrol  yükümlülüğü altında geçen sürelerin, şahsî  hürriyeti sınırlama sebebi sayılarak cezadan  mahsup edileceği öngörülmüştür.  

Maddenin birinci fıkrasına eklenen (l) bendiyle,  konutunu terk etmemek veya uyuşturucu, uyarıcı  veya uçucu maddeler ile alkol bağımlılığından  arınmak amacıyla hastaneye yatmak dâhil, tedavi  veya muayene tedbirlerine tâbi olmak ve bunları  kabul etmek şeklindeki adli kontrol yükümlülükleri  uygulandıktan sonra haklarında kovuşturmaya yer  olmadığına veya beraatlerine karar verilen  kişilerin, tazminat isteminde bulunabilmelerine  imkân tanınmaktadır.  

Diğer yandan, maddenin ikinci fıkrasında yapılan  düzenlemeyle, maddeye eklenen (l) bendinde  sayılan adli kontrol yükümlülükleri uygulandıktan  sonra haklarında kovuşturmaya yer olmadığına  veya beraatlerine karar verilen kişilere, ilgili  merciler tarafından tazminat haklarının  bulunduğunun bildirileceği hüküm altına  alınmaktadır. 

Madde 142- (1) Karar veya hükümlerin  kesinleştiğinin ilgilisine tebliğinden itibaren üç ay  ve her hâlde karar veya hükümlerin kesinleşme tarihini izleyen bir yıl içinde tazminat isteminde  bulunulabilir.  

(2) İstem, zarara uğrayanın oturduğu yer ağır ceza  mahkemesinde ve eğer o yer ağır ceza mahkemesi  tazminat konusu işlemle ilişkili ise ve aynı yerde  başka bir ağır ceza dairesi yoksa, en yakın yer ağır  ceza mahkemesinde karara bağlanır. Ancak, 141  inci maddenin birinci fıkrasının (e), (f) ve (l)  bentleri kapsamındaki istemler bakımından  9/1/2013 tarihli ve 6384 sayılı Tazminat  Komisyonunun Görevleri ile Çalışma Usul ve  Esasları Hakkında Kanun hükümleri uygulanır.  Bu fıkra uyarınca 6384 sayılı Kanun  kapsamında olmasına rağmen ağır ceza  mahkemesine yapılan istemler, Komisyona  gönderilir. Ağır ceza mahkemesinin görev  alanına giren ve girmeyen istemler birlikte  yapılmış ise ağır ceza mahkemesi görev alanına  girmeyen istemleri ayırmak suretiyle  Komisyona gönderir. Bu hallerde ağır ceza  mahkemesine yapılan istem tarihi esas alınır.  

… 

(5) Mahkeme, dosyayı inceledikten sonra  yeterliliğini belirlediği dilekçe ve eki belgelerin bir  örneğini Devlet Hazinesinin kendi yargı  çevresindeki temsilcisine tebliğ ederek, varsa  beyan ve itirazlarını iki hafta içinde yazılı olarak  bildirmesini ister. (eski hali 15 gün)  

(8) Karara karşı, istemde bulunan, Cumhuriyet  savcısı veya Hazine temsilcisi, istinaf yoluna  başvurabilir; inceleme öncelikle ve ivedilikle  yapılır. Karar yerinde görülmezse bölge adliye  mahkemesince işin esası hakkında karar verilir. 

Bölge adliye mahkemelerince bu fıkra uyarınca  verilen kararlar kesindir.  

Madde 141- (1) 

e) Kanuna uygun olarak yakalandıktan veya  tutuklandıktan sonra haklarında kovuşturmaya yer  olmadığına veya beraatlerine karar verilen, 

f) Mahkûm olup da gözaltı ve tutuklulukta  geçirdiği süreleri, hükümlülük sürelerinden fazla  olan veya işlediği suç için kanunda öngörülen  cezanın sadece para cezası olması nedeniyle  zorunlu olarak bu cezayla cezalandırılan, 

l) Konutunu terk etmemek veya uyuşturucu,  uyarıcı veya uçucu maddeler ile alkol  bağımlılığından arınmak amacıyla hastaneye  yatmak dâhil, tedavi veya muayene tedbirlerine  tâbi olmak ve bunları kabul etmek şeklindeki  adli kontrol yükümlülükleri uygulandıktan 

sonra haklarında kovuşturmaya yer olmadığına  veya beraatlerine karar verilen,  

SONUÇ:  

Kanun değişikliği ile uzun yargılama sürelerine  ilişkin olarak Anayasa Mahkemesi’nce vurgulanan  makul sürede yargılanma hakkının ihlali nedeniyle  ortaya çıkacak zararların tazmin edilmesi için  Anayasanın 40 ıncı maddesi gereğince bireysel  başvurudan önce etkili bir başvuru yolunun  oluşturulmasına yönelik mekanizma kapsamlı bir  biçimde uygulamaya konulmaktadır.  

Bu bağlamda elektronik başvuru usulünün  düzenlenmesi de önemli bir kazanım olacaktır.  Elektronik ortamda başvuru olanağının yakın  zamanda Bireysel Başvurular için de sağlanmasını  diliyoruz.  

Yine CMK kapsamında tazminat istemleri kapsamına koruma tedbirlerinin dahil edilmesi de  adil yargılanma hakkının güçlendirilmesine  yönelik olumlu bir gelişme olarak  değerlendirilmektedir.  

[button title="PDF Döküman İndir/Oku" link="https://demo.artovy.com/gonen/wp-content/uploads/2024/11/Yargi-Reformu-Kapsaminda-Tazminat-Komisyonuna-ve-CMK-142-Kapsamina-Iliskin-Yapilan-Duzenlemeler.pdf" target="_blank" align="" icon="icon-acrobat" icon_position="left" color="#cf2e2e" font_color="#FFF" size="2" full_width="" class="" download="" rel="" onclick=""]