Anayasa Mahkemesi (“AYM”) 10/03/2025 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanan 05/11/2025 tarihli kararında, 5718 sayılı Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun’un (“MÖHUK”) 27. maddesinin 1. fıkrasını Anayasa’ya aykırı bularak iptal etmiştir. İlgili hüküm, işçinin mutad işyeri hukukunun sağladığı asgari koruma saklı kalmak kaydıyla iş sözleşmelerinde taraflara hukuk seçme hakkı tanımaktaydı. Mahkeme, işçinin işverenle eşit pazarlık gücüne sahip olmadığını ve hukuk seçimi konusunda iradesinin tam anlamıyla özgür olmayabileceğini vurgulayarak işbu düzenlemenin işçiyi yeterince korumadığı ve işverenin hukuk seçimi yoluyla işçinin mutad işyeri hukukundan kaynaklanan haklarını sınırlandırması nedeniyle işçiyi koruma ilkesini ve devletin çalışanları koruma yükümlülüğünü ihlal ettiği sonucuna varmıştır. Ayrıca, seçilen yabancı hukukun içeriği hakkında işçilerin yeterli bilgiye sahip olamayabileceği ve bu durumun hak kaybına yol açabileceği de belirtilmiştir.
1. İptal Edilen 27/1 Hükmü ve İptal Gerekçesi
İptal edilen MÖHUK 27/1 hükmü, “İş sözleşmeleri, işçinin mutad işyeri hukukunun emredici hükümleri uyarınca sahip olacağı asgari koruma saklı kalmak kaydıyla, tarafların seçtikleri hukuka tâbidir.” düzenlemesini içermektedir. AYM, belirtilen hüküm uyarınca iş sözleşmelerinde taraflara hukuk seçme hakkı tanınmasının iş sözleşmelerinin işçi ile işveren arasındaki güç dengesizliği nedeniyle işçinin aleyhine sonuç doğurabileceği değerlendirmesini yaparak ilgili düzenlemenin iptaline karar vermiştir.
AYM işbu kararında, hukuk seçimi hakkı kâğıt üzerinde taraflara ait olsa da uygulamada işçinin işverenin sunduğu sözleşme koşulları konusunda özgür iradeye sahip olmaması nedeniyle pazarlık gücünün zayıf olmasını önemli bir etken olarak değerlendirmiştir.
AYM, bir diğer gerekçe olarak, işçilerin seçilen yabancı hukukun kendilerine ne tür haklar sağladığını tam olarak bilememesi nedeniyle, yabancı hukukun işçi aleyhine hükümler içermesi durumunda işçinin haklarının etkin şekilde korunamaması riski üzerinde durmuştur.
Mahkemenin dikkat çektiği bir başka husus ise, ilgili düzenlemenin MÖHUK’un 27/4 maddesi uyarınca daha sıkı ilişkili hukuku devre dışı bırakmasıdır. MÖHUK 27/4 hükmüne göre hâkim, hukuk seçimi yapılmadığında işçiyle daha sıkı ilişkili hukuku uygulayabilmektedir. AYM, işverenlerin işçiyi daha az koruyucu bir hukuka tabi kılmak amacıyla hukuk seçimi yapması halinde bu koruyucu hükmün devre dışı kalmasının işçinin haklarını sınırlandırdığı sonucuna varmıştır.
Son olarak, iptal edilen düzenleme, Anayasa’nın 49. maddesi uyarınca devletin çalışanların hayat seviyesini yükseltme ve işçiyi koruma yükümlülüğüne de aykırı bulunmuştur. AYM, söz konusu düzenlemenin işçi-işveren ilişkilerinde makul bir denge sağlamadığı ve işçinin korunmasını yeterince garanti altına almadığı sonucuna varmıştır.
2. Anayasa’ya Aykırı Bulunmayan 27/2 Hükmü ve İptal Edilmeme Gerekçesi
İptal edilmeyen 27/2 hükmü, “Tarafların hukuk seçimi yapmamış olmaları hâlinde iş sözleşmesine, işçinin işini mutad olarak yaptığı işyeri hukuku uygulanır. İşçinin işini geçici olarak başka bir ülkede yapması hâlinde, bu işyeri mutad işyeri sayılmaz.” düzenlemesini içermektedir. İlgili düzenleme, hukuk seçimi yapılmadığında işçinin mutad işyeri hukukunun uygulanacağını öngörmektedir.
AYM, 5718 sayılı Kanun’un 27. maddesinin 2. fıkrasının Anayasa’ya uygun olduğuna karar verirken, öncelikle hâkime tanınan takdir yetkisini dikkate almıştır. Kanunun 27/4. maddesi, taraflar hukuk seçimi yapmadığında, hâkime daha sıkı ilişkili hukuku uygulama yetkisi vermektedir. Bu yetki, işçinin korunmasını sağlamak açısından önemli bir mekanizma olarak değerlendirilmiştir.
Bunun yanı sıra, işçinin mutad işyeri hukukunun uygulanmasının, işçiyi belirsizlikten koruyucu bir işlev gördüğü belirtilmiştir. Tarafların hukuk seçimi yapmaması halinde, işçinin mutad olarak çalıştığı yerin hukukunun devreye girmesinin işçiyi öngörülemeyen hak kayıplarına karşı koruyucu bir güvence taşıdığı belirtilmiştir. Bu gerekçeler doğrultusunda, AYM MÖHUK’un 27. maddenin 2. fıkrasının Anayasa’ya uygun olduğu sonucuna varmış ve hükmün yürürlükte kalmasına karar vermiştir.
3. Kararın Sonuçları
AYM, 5718 sayılı Kanun’un 27. maddesinin 1. fıkrasını iptal ederek kararın, Resmî Gazete’de yayımlandıktan 6 ay sonra yürürlüğe girmesine hükmetmiştir. Buna karşın, 2. fıkra yürürlükte kalarak tarafların hukuk seçimi yapmaması halinde işçinin mutad işyeri hukukunun uygulanmaya devam edeceği sonucuna varmıştır.
AYM’nin bu iptal kararıyla birlikte, yabancı unsurlu iş sözleşmelerinde tarafların doğrudan hukuk seçimi yapması imkânı ortadan kalkmıştır. Ancak Mahkeme, hukuk seçiminin tamamen yasaklanması gerektiği yönünde bir görüş ortaya koymamış; aksine, işçinin korunmasını güvence altına alacak yeni düzenlemeler yapılması gerektiğini vurgulamıştır. Bu bağlamda, ilerleyen dönemde işçilerin haklarını güvence altına alacak yeni yasal düzenlemelerin hayata geçirilmesi öngörülmektedir.
4. Karşı Oy Görüşleri
Bazı üyeler karşı oy görüşlerinde iptal kararına karşı çıkarak iş hukukunda kamu düzeni müdahalesiyle işçinin korunmasının sağlanabileceğini vurgulamış ve işçinin, işverenle özgürce sözleşme yapma hakkı bulunması nedeniyle hukuk seçiminin tarafların iradesine dayalı olması ve kısıtlanmaması gerektiğini ifade etmiştir. Ayrıca, Roma I Tüzüğü gibi uluslararası düzenlemelerin, iş sözleşmelerinde hukuk seçimini tanıdığına dikkat çekilerek uluslararası hukuka aykırılık konusu gündeme getirilmiştir. Son olarak, hukuk seçimi yasağının işçiyi korumaktan ziyade, daha çok belirsizlik yaratacağı eleştirisi yapılmıştır.
5. Değerlendirme
AYM’nin bu kararı, işçiyi koruma amacı taşıyan bir yaklaşım niteliğinde olup iş hukukunda işçinin zayıf taraf olması nedeniyle hukuk seçimi yoluyla daha az koruyucu hukuka tabi olabileceği göz önünde bulundurulmuştur. Ancak ilgili karar, işçi lehine hukuk seçimini de engelleyebileceği ve sözleşme serbestisini sınırlandırabileceği gerekçesiyle eleştirilmiştir. Bu bağlamda, önümüzdeki süreçte işçi haklarını koruyacak şekilde yeni bir yasal düzenleme yapılması gerektiği düşünülmektedir.
